دکتر ساناز شایگان فر
مرکز تخصصی سونوگرافی ، رادیولوژی و مامو گرافی | فلوشیپ نمونه برداری پستان
روش تصویر برداری با تشدید مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging) که آن را به اختصار ام آر آی یا MRI مینامند، یکی از پیشرفتهترین روشهای تصویر برداری در صنعت پزشکی به شمار میآید. با کمک این روش تصویر برداری میتوان تصاویر بافتهای درونی بدن را مشاهده و شرایط آنها را از نظر عملکرد و سایر موارد ارزیابی و بررسی نمود. در طی فرآیند تصویر برداری توسط ام آر آی، به هیچ عنوان از اشعه ایکس استفاده نمیشود، بنابراین میتوان گفت MRI خطری برای بدن بیمار نخواهد داشت.
ام آر آی نوعی از تصویر برداری پزشکی است که حدود ۵۰ سال از عمر آن میگذرد، هرچند که در این مدت مانند بسیاری از علوم، پیشرفت و تکامل بسیاری داشته است.
امواجی که در فرآیند MRI مورد استفاده قرار میگیرند، امواج رادیویی و مغناطیسی هستند که ضرری برای بدن ندارند. طبق قوانینی که در فیزیک وجود دارد و همه ما نسبتاً از آنها آگاه هستیم، پروتونهایی که در هسته اتمها قرار گرفتهاند مانند کره زمین، در حول یک محور به دور خود میچرخند و یک میدان مغناطیسی، اطراف خود تولید میکنند. ام آر آی نیز برای تصویر برداری از داخل بدن از این قانون فیزیک و میدان مغناطیسی ایجاد شده، استفاده مینماید.
بدن انسان به طورعمده از آب و چربی تشکیل شده است. آب که خود تشکیل شده از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن میباشد، حدود ۳/۲ وزن بدن را شامل میشود، همچنین چربی نیز به مقدار زیادی محتوی هیدروژن است. بنابراین میتوان گفت مقدار اتم هیدروژن بدن حدود ۶۳ درصد است. هیدروژن موجود در بدن دارای خواصی است که به هدایت و کنترل میدان مغناطیسی ایجاد شده توسط امواج، کمک میکند. به همین دلیل است که ام آر آی به عنوان یک روش تشخیصی مناسب شناخته شده است.
اگر بخواهیم فرآیند MRI را به طور مختصر توضیح دهیم، باید بگوییم که که در ام آر آی بیمار درون یک میدان مغناطیسی بسیار قوی قرار میگیرد. دستگاه MRI لولهای است که توسط آهنربای دایرهای شکل احاطه شده است که باعث ایجاد میدان مغناطیسی میشود. این میدان مغناطیسی باعث میشود که پروتونهای هسته اتمها، در محوری که در امتداد خطوط میدان مغناطیسی قرار دارد، بچرخند. پس از قرار گرفتن بیمار درون میدان مغناطیسی، امواج رادیویی خاصی به صورت پالس به بدن بیمار فرستاده میشود و باعث میشود که محور چرخش پروتونها کمی تغییر کند.
با تمام شدن ارسال پالسهای رادیویی به بدن بیمار، محور چرخش پروتونها مجددا در امتداد خطوط میدان مغناطیس قرار میگیرد. این بازگشت به محور قبلی موجب ایجاد یک موج رادیویی میشود. سپس این امواج رادیویی که از تک تک پروتونها ساطع میشوند، توسط گیرندههای MRI دریافت میشوند و به کامپیوتر ارسال میگردند. امواج پس از ارسال به کامپیوتر به سرعت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تبدیل به تصاویری از درون بدن انسان میشوند.
از امواج ارسال شده به کامپیوتر و تحلیل آنها، مشخص میشود که چه قسمتهایی از بدن، موج رادیویی بیشتری از خود ساطع کردهاند. بیشتر بودن موجهای دریافتی از یک نقطه از بدن، نشان دهنده این است که در آن نقطه تراکم بیشتری از پروتون وجود دارد و چون اتم هیدروژن که در مولکول آب وجود دارد، فراوانترین اتم بدن است که پروتون دارد، پس میتوان نتیجه گرفت هر قسمتی از بدن که موج رادیویی بیشتری ارسال کرده است، دارای آب بیشتری است.
به عبارتی میتوان گفت کاری که MRI نجام میدهد این است که نشان دهد در کدام نقاط بدن میزان آب بیشتری وجود دارد. چون غلظت مولکول آب در بافتهای بدن متفاوت است و با بیمار شدن بافتها، این غلظت تغییر میکند.
امروزه برای تشخیص بسیاری از بیماریها و بررسی ضایعات پیش آمده برای اعضا مختلف بدن، انجام MRI توصیه میشود. از ام آر آی میتوان برای پیگیری روند درمان یا پیشرفت بیماری نیز کمک گرفت. به عنوان مثال تمام ناهنجاریهای مغز و نخاع به وسیله MRI تشخیص و پیگیری میشود. با MRI میتوان تشخیص داد که علت کمر درد، درد عضلات است یا فشار روی عصب. همچنین برای تشخیص روند پیشرفت سرطان هم از این روش تصویربرداری استفاده میشود. در ادامه بیشتر با کاربردهای MRI آشنا میشویم.
MRI مغز عموما برای بررسی مغز، نخاع، چشم، گوش و سایر اعضای نواحی سر و گردن به کار میرود. از این روش همچنین در تشخیص مشکلات ستون فقرات مانند پارگی و جابهجایی دیسکهای بین مهرهها، تشخیص و بررسی تومورها و خونریزی نواحی مغز و سکتههای مغزی استفاده میشود. در برخی از موارد که بیمار دچار سر درد ناگهانی و حملهای یا ضعف و دو بینی شده باشد، ممکن است پزشک استفاده از ماده گادولینیوم را جهت تصویر برداری با ام ار آی پیشنهاد دهد. در این نوع از تصویر برداری، تصاویر تفکیک شدهای از بخشهای مختلف مغز در اختیار قرار میگیرد. (ام آر آی در تشخیص بیماری ام اس نیز کاربرد دارد)
این نوع از MRI معمولا برای بررسی مشکلات نواحی ستون فقرات مانند بیرون زدگی یا تورم دیسک و تنگ شدن کانال میانی ستون مهرهها کاربرد دارد. علاوه بر این یکی از مهمترین کاربردهای این نوع از ام آر آی، بررسی وضعیت بیمارانی است که تحت عمل جراحی ستون فقرات قرار گرفتهاند. (درباره فتق دیسک بین مهرهای که از راههای تشخیص آن ام آر آی است بخوانید)
در MRI مفاصل و استخوانها، وضعیت تمام استخوانها و مفاصل و همچنین بافتهای نرمی که به آنها متصل هستند، مورد بررسی و ارزیابی شرایط قرار میگیرند. در صورت وجود مشکلات مربوط به تاندونها، عضلات، رباطها و استخوانها نیز این نوع از تصویربرداری تجویز میشود.
مهمترین کاربرد ام آر آی حفره شکم، بررسی کبد، پانکراس، غدد فوق کلیه و به طور کلی اندامهای درونی حفره شکم میباشد. هرچند در بیشتر موارد برای تشخیص بیماریهای این ناحیه، انجام سی تی اسکن پیشنهاد میشود، اما در مواردی که استفاده از سی تی اسکن پاسخگوی نیاز پزشک برای تشخیص وضعیت بیماری نباشد، انجام ام آر آی شکم لازم است.
ام آر آی ویژه دستگاه گردش خون، نوعی از MRI است که برای بررسی رگهای مرتبط با گردن و مغز و بررسی وضعیت قلب و عروق مورد استفاده قرار میگیرد.
تا اینجا با نحوه عملکرد ام آر آی و همچنین انواع MRI آشنا شدید. اما نکاتی وجود دارد که قبل از اناجم هر کدام از انواع ام آر آی باید به آنها را رعایت کنید.
به منظور بالا بودن دقت نتایج حاصل از ام آر آی و تشخیص پزشک، لازم است بیماران قبل از انجام MRI و در حین انجام آن نکاتی را رعایت نمایند.
با توجه به اینکه ام آر آی یک روش تشخیصی بی خطر برای بدن محسوب میشود، اما در برخی از افراد ممکن است پس از انجام MRI عوارض جانبی کوتاه مدتی پدیدار شود. با آگاهی از آنها میتوانید بر ترس و نگرانی خود غلبه کنید:
در صورت طولانی شدن یا تشدید این عوارض، حتما به پزشک مراجعه نمایید.
با توجه به مواردی که گفته شد، ام آر آی یک روش تصویر برداری از بافتهای داخلی بدن است که غالبا پزشکان برای تشخیص بهتر، انجام آن را تجویز میکنند. با آگاهی از نحوه عملکرد MRI و رعایت کردن نکات مهم قبل از انجام آن، میتوانید تا حد زیادی به دقت نتایج و تشخیص بهتر کمک کنید.