ام آر آی MRI

ام آر آی چیست؟

روش تصویر برداری با تشدید مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging) که آن را به اختصار ام آر آی یا MRI می‌نامند، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تصویر برداری در صنعت پزشکی به شمار می‌آید. با کمک این روش تصویر برداری می‌توان تصاویر بافت‌های درونی بدن را مشاهده و شرایط آن‌ها را از نظر عملکرد و سایر موارد ارزیابی و بررسی نمود. در طی فرآیند تصویر برداری توسط ام آر آی، به هیچ عنوان از اشعه ایکس استفاده نمی‌شود، بنابراین می‌توان گفت MRI خطری برای بدن بیمار نخواهد داشت.

ام آر آی چگونه کار می‌کند؟

ام آر آی نوعی از تصویر برداری پزشکی است که حدود ۵۰ سال از عمر آن می‌گذرد، هرچند که در این مدت مانند بسیاری از علوم، پیشرفت و تکامل بسیاری داشته است.

امواجی که در فرآیند MRI مورد استفاده قرار می‌گیرند، امواج رادیویی و مغناطیسی هستند که ضرری برای بدن ندارند. طبق قوانینی که در فیزیک وجود دارد و همه ما نسبتاً از آن‌ها آگاه هستیم، پروتون‌هایی که در هسته اتم‌ها قرار گرفته‌اند مانند کره زمین، در حول یک محور به دور خود می‌چرخند و یک میدان مغناطیسی، اطراف خود تولید می‌کنند. ام آر آی نیز برای تصویر برداری از داخل بدن از این قانون فیزیک و میدان مغناطیسی ایجاد شده، استفاده می‌نماید.

بدن انسان به طورعمده از آب و چربی تشکیل شده است. آب که خود تشکیل شده از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن می‌باشد، حدود ۳/۲ وزن بدن را شامل می‌شود، همچنین چربی نیز به مقدار زیادی محتوی هیدروژن است. بنابراین می‌توان گفت مقدار اتم هیدروژن بدن حدود ۶۳ درصد است. هیدروژن موجود در بدن دارای خواصی است که به هدایت و کنترل میدان مغناطیسی ایجاد شده توسط امواج، کمک می‌کند. به همین دلیل است که ام آر آی به عنوان یک روش تشخیصی مناسب شناخته شده است.

اگر بخواهیم فرآیند MRI را به طور مختصر توضیح دهیم، باید بگوییم که که در ام آر آی بیمار درون یک میدان مغناطیسی بسیار قوی قرار می‌گیرد. دستگاه MRI  لوله‌ای است که توسط آهنربای دایره‌ای شکل احاطه شده است که باعث ایجاد میدان مغناطیسی می‌شود. این میدان مغناطیسی باعث می‌شود که پروتون‌های هسته اتم‌ها، در محوری که در امتداد خطوط میدان مغناطیسی قرار دارد، بچرخند. پس از قرار گرفتن بیمار درون میدان مغناطیسی، امواج رادیویی خاصی به صورت پالس به بدن بیمار فرستاده می‌شود و باعث می‌شود که محور چرخش پروتون‌ها کمی تغییر کند.

با تمام شدن ارسال پالس‌های رادیویی به بدن بیمار، محور چرخش پروتون‌ها مجددا در امتداد خطوط میدان مغناطیس قرار می‌گیرد. این بازگشت به محور قبلی موجب ایجاد یک موج رادیویی می‌شود. سپس این امواج رادیویی که از تک تک پروتون‌ها ساطع می‌شوند، توسط گیرنده‌های MRI دریافت می‌شوند و به کامپیوتر ارسال می‌گردند. امواج پس از ارسال به کامپیوتر به سرعت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تبدیل به تصاویری از درون بدن انسان می‌شوند.

از امواج ارسال شده به کامپیوتر و تحلیل آن‌ها، مشخص می‌شود که چه قسمت‌هایی از بدن، موج رادیویی بیشتری از خود ساطع کرده‌اند. بیشتر بودن موج‌های دریافتی از یک نقطه از بدن، نشان دهنده این است که در آن نقطه تراکم بیشتری از پروتون وجود دارد و چون اتم هیدروژن که در مولکول آب وجود دارد، فراوان‌ترین اتم بدن است که پروتون دارد، پس می‌توان نتیجه گرفت هر قسمتی از بدن که موج رادیویی بیشتری ارسال کرده است، دارای آب بیشتری است.

به عبارتی می‌توان گفت کاری که MRI نجام می‌دهد این است که نشان دهد در کدام نقاط بدن میزان آب بیشتری وجود دارد. چون غلظت مولکول آب در بافت‌های بدن متفاوت است و با بیمار شدن بافت‌ها، این غلظت تغییر می‌کند.

موارد کاربرد ام آر آی

امروزه برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و بررسی ضایعات پیش آمده برای اعضا مختلف بدن، انجام MRI توصیه می‌شود. از ام آر آی می‌توان برای پیگیری روند درمان یا پیشرفت بیماری نیز کمک گرفت. به عنوان مثال تمام ناهنجاری‌های مغز و نخاع به وسیله MRI تشخیص و پیگیری می‌شود. با MRI می‌توان تشخیص داد که علت کمر درد، درد عضلات است یا فشار روی عصب. همچنین برای تشخیص روند پیشرفت سرطان هم از این روش تصویربرداری استفاده می‌شود. در ادامه بیشتر با کاربردهای MRI آشنا می‌شویم.

1. ام آر آی مغز

 MRI مغز عموما برای بررسی مغز، نخاع، چشم، گوش و سایر اعضای نواحی سر و گردن به کار می‌رود. از این روش همچنین در تشخیص مشکلات ستون فقرات مانند پارگی و جابه‌جایی دیسک‌های بین مهره‌ها، تشخیص و بررسی تومورها و خونریزی نواحی مغز و سکته‌های مغزی استفاده می‌شود. در برخی از موارد که بیمار دچار سر درد ناگهانی و حمله‌ای یا ضعف و دو بینی شده باشد، ممکن است پزشک استفاده از ماده گادولینیوم را جهت تصویر برداری با ام ار آی پیشنهاد دهد. در این نوع از تصویر برداری، تصاویر تفکیک شده‌ای از بخش‌های مختلف مغز در اختیار قرار می‌گیرد. (ام آر آی در تشخیص بیماری ام اس نیز کاربرد دارد)

2. ام آر آی ستون مهره‌ها

این نوع از MRI معمولا برای بررسی مشکلات نواحی ستون فقرات مانند بیرون زدگی یا تورم دیسک و تنگ شدن کانال میانی ستون مهره‌ها کاربرد دارد. علاوه بر این یکی از مهمترین کاربردهای این نوع از ام آر آی، بررسی وضعیت بیمارانی است که تحت عمل جراحی ستون فقرات قرار گرفته‌اند. (درباره فتق دیسک بین مهره‌ای که از راه‌های تشخیص آن ام آر آی است بخوانید)

3. ام آر آی مفاصل و استخوان‌ها

در MRI مفاصل و استخوان‌ها، وضعیت تمام استخوان‌ها و مفاصل و همچنین بافت‌های نرمی که به آن‌ها متصل هستند، مورد بررسی و ارزیابی شرایط قرار می‌‌گیرند. در صورت وجود مشکلات مربوط به تاندون‌ها، عضلات، رباط‌ها و استخوان‌ها نیز این نوع از تصویربرداری تجویز می‌شود.

4. ام آر آی حفره شکم

مهمترین کاربرد ام آر آی حفره شکم، بررسی کبد، پانکراس، غدد فوق کلیه و به طور کلی اندام‌های درونی حفره شکم می‌باشد. هرچند در بیشتر موارد برای تشخیص بیماری‌های این ناحیه، انجام سی تی اسکن پیشنهاد می‌شود، اما در مواردی که استفاده از سی تی اسکن پاسخگوی نیاز پزشک برای تشخیص وضعیت بیماری نباشد، انجام ام آر آی شکم لازم است.

5. ام آر آی ویژه دستگاه گردش خون

ام آر آی ویژه دستگاه گردش خون، نوعی از MRI است که برای بررسی رگ‌های مرتبط با گردن و مغز و بررسی وضعیت قلب و عروق مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تا اینجا با نحوه عملکرد ام آر آی و همچنین انواع MRI آشنا شدید. اما نکاتی وجود دارد که قبل از اناجم هر کدام از انواع ام آر آی باید به آن‌ها را رعایت کنید.

نکاتی که قبل از انجام آم آر آی باید رعایت کنید

به منظور بالا بودن دقت نتایج حاصل از ام آر آی و تشخیص پزشک، لازم است بیماران قبل از انجام MRI و در حین انجام آن نکاتی را رعایت نمایند.

• نحوه تصویر برداری ام آر آی به گونه‌ای است که بیمار باید در طول مدت تصویر برداری، در محفظه دستگاه کاملا بی حرکت باشد. این فرآیند حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه به طول می‌انجامد. همچنین باید از قبل آگاهی داشته باشید که در زمان انجام آم آر آی صداهای بسیاری ممکن است تولید شود، این صداها طبیعی است، پس نگران نشوید و نترسید. در صورتی که از قرار گرفتن در محیط‌های تنگ و محبوس دچار هراس و اضطراب می‌شوید، لازم است قبل از شروع ام آر آی، پزشک یا پرستار را در جریان بگذارید.
• به دلیل اینکه برای انجام ام آر آی، بیمار درون یک میدان مغناطیسی قرار می گیرد، وجود اجسام فلزی ممکن است موجب اختلال و حتی خطر شوند، از این رو در صورت داشتن سمعک، باتری یا دریچه مصنوعی قلب، کاشت حلزون گوش، پلاتین در بدن و …. حتما پزشک را آگاه کنید. همچنین باید از همراه داشتن وسایل الکترونیکی مانند تلفن همراه، زیور آلات، کارت اعتباری و … خودداری کنید.
• در صورتی که قصد انجام ام آر آی از سر یا صورت خود را دارید، از آرایش و داشتن لنزهای تماسی اجتناب نمایید.
• در مواردی خاصی، لازم است بیمار قبل از شروع  MRI بیهوش شود.  بنابراین لازم است بیمار طبق دستور پزشک از مدتی قبل ناشتا باشد و هرگونه بیماری زمینه‌ای را به پزشک اطلاع دهد.
• گاهی برای تشخیص بهتر، پزشک استفاده از ماده حاجب را توصیه می‌کند. این ماده در داخل سیاهرگ بیمار تزریق می‌شود. از این رو بیمار باید قبل از تزریق، هرگونه حساسیت دارویی یا غذایی را به پزشک اطلاع دهد.
• در برخی از موارد مانند ترس و اضطراب، بیمار ممکن است نیاز به داروی آرام بخش داشته باشد. در این صورت لازم است حتما یک نفر همراه داشته باشید. زیرا تا ۲۴ ساعت پس از مصرف داروی آرام بخش، ممکن است در راه رفتن یا رانندگی مشکلاتی داشته باشید.

دقت داشته باشید که اجسام زیر را تحت هیچ شرایطی به همراه نداشته باشید:

• پول و انواع کارت‌های بانکی
• اجسام الکترونیکی مانند تلفن همراه و ساعت هوشمند
• سمعک
• گیره‌های مو
• انواع کلید
• انواع سکه
• لباس‌های حاوی دکمه و قلاب و سنجاق
• کفش و کمربند

عوارض جانبی MRI

با توجه به اینکه ام آر آی یک روش تشخیصی بی خطر برای بدن محسوب می‌شود، اما در برخی از افراد ممکن است پس از انجام MRI عوارض جانبی کوتاه مدتی پدیدار شود. با آگاهی از آن‌ها می‌توانید بر ترس و نگرانی خود غلبه کنید:

• خستگی. خستگی پس از اتمام ام آر آی بسیار شایع است.
• سردرد. بیماران پس از پایان ام آر آی اغلب از سر درد شکایت می‌کنند. یکی از علل سر درد ممکن است صداهایی است که در حین انجام MRI تولید شده است.
• سرگیجه. سرگیجه ممکن است بلافاصله یا چندین ساعت پس از ام آر آی احساس شود.
• مشکلات تنفسی. مشکلات تنفسی از عوارض نادر ام آر آی هستند که علت آن قرار دادن کنتراست بین رگ‌ها می‌باشد.
• کهیر. نوعی از کهیر‌های پوستی، ممکن است به علت واکنش آلرژیک بدن به کنتراست باشد.
• لخته شدن خون. لخته شدن خون در کنار بروز تحریکات پوستی، از عوارض ناخواسته ام آر آی می‌باشد. زیرا ام آر آی ممکن است رگ‌های خونی را تحریک و منجر به لخته شدن خون شود.

در صورت طولانی شدن یا تشدید این عوارض، حتما به پزشک مراجعه نمایید.

سخن نهایی

با توجه به مواردی که گفته شد، ام آر آی یک روش تصویر برداری از بافت‌های داخلی بدن است که غالبا پزشکان برای تشخیص بهتر، انجام آن را تجویز می‌کنند. با آگاهی از نحوه عملکرد MRI و رعایت کردن نکات مهم قبل از انجام آن، می‌توانید تا حد زیادی به دقت نتایج و تشخیص بهتر کمک کنید.